Lečenje kiseonikom - Primena hiperbarične oksigenacije

Kiseonik se kao sastavni deo atmosfere pojavio u znatnijim količinama pre dve milijarde godina što je omogućilo stvaranje životinjskog sveta kakav danas poznajemo. Anaerobni organizmi su nastavili da žive i da se razvijaju u sredinama do kojih ne može da dopre molekularni kiseonik, a aerobni su stvorili hemijske odbrambene mehanizme koji omogućavaju ne samo tolerisanje molekularnog kiseonika već su ga iskoristili u svom metabolizmu kao oksidatora u procesu aerobne respiracije.

Mogućnost kompletne oksidacije organskog supstrata aerobnom respiracijom višestruko je povećao energetski prinos u poređenju s onim koji je dobijan fermentacijom. Kiseonik je tako postao odlučujući faktor potpunog metabolizma i sinonim života.

Ideja o korišćenju povišenog ili sniženog pritiska u lečenju datira još iz perioda od 1662-1664. godine kada je britanski fizičar Henshaw izgradio prvu komoru od drveta uz preporuku da se povišen pritisak koristi za lečenje nekih akutnih oboljenja, a sniženi za olakšanje kod nekih hroničnih bolesti. Tada još nije bio otkriven kiseonik i nije se znala njegova uloga u životnim procesima.

Da kiseonik ima terapijska svojstva definitivno je pokazao Haldane 1917. godine, a koristio ga je u lečenju plućne kongestije i edema pluća izazvanih bojnim otrovima.

Već 1927. godine Cuningham u SAD izgrađuje i počinje da koristi mamutsku hiperbaričnu komoru na šest spratova i 72 prostorije s punim komforom koja je zbog nekritične upotrebe demontirana tokom II Svetskog rata.

Dalji razvoj HBO kao terapijskog metoda kreće se skokovito:

• 1930. godine koristi se kao supstitucija elektrokonvulzivnoj terapiji shizofreničara;
• 1955. godine Churchil i Davidson HBO koriste u kombinaciji s radioterapijom za povećanje senzitivnosti tumorskih ćelija;
• 1956. godine Boerema, u pionirskom radu, koristi HBO u kardiohirurgiji;
• 1960. godine Ilingworth s uspehom koristi HBO u lečenju otrovanih ugljen monoksidom, bolesnika s obliterirajućim oboljenjem arterija, kod trauma mozga, šoka i td.
• Iste godine Boerema publikuje rad o preživljavanju životinja bez hemoglobina u atmosferi hiperbaričnog kiseonika i o vrlo značajnom učinku HBO na klostridijalnu gasnu gangrenu.

Iako je HBO širom sveta prihvaćena kao lek izbora za niz bolesti, a za mnoge bolesti kao vrlo značajan pomoćni lek, još uvek ima veoma suprostavljenih mišljenja. Odricanja potiču od onih koji ne poznaju fiziološku ulogu kiseonika i osnove primene HBO u klinici, kao i od onih koji su pod uticajem agresivnog marketinga farmaceutske industrije.

Ipak, u većini institucija u svetu HBO je prihvaćena i koristi se u skladu s preporukama koje dolaze iz kliničkog iskustva koja su sistematizovana od strane nacionalnih asocijacija i od Undersea and Hyperbaric Medical Society - UHMS.

Uvodni deo knjige Primarius dr Miodraga Živkovića - Priručnik iz hiperbarične medicine (Beograd 2010.)